Dlaczego Naddniestrze jest nieuznawane?

Źródło fotografii: https://www.moldova.org/en/26-years-since-start-transnistrian-war/

Jak to się zaczęło?

Pod koniec lat 80. Związek Radziecki słabł, a w Mołdawii coraz głośniej mówiono o własnej tożsamości narodowej. W 1989 roku język mołdawski (rumuński, zapisany alfabetem łacińskim) został ogłoszony językiem państwowym. To wywołało niepokój mieszkańców wschodniego brzegu Dniestru, gdzie większość stanowiła ludność rosyjska i ukraińska.

• 2 września 1990 r. – w Tyraspolu proklamowano Naddniestrzańską Mołdawską Republikę Socjalistyczną, która w praktyce miała pozostać częścią ZSRR.

• 27 sierpnia 1991 r. – Mołdawia ogłosiła niepodległość. Naddniestrze tego nie uznało.

Wkrótce zaczęły narastać napięcia – blokady mostów, starcia lokalnych bojówek z policją mołdawską, a w tle rosnąca obecność rosyjskiej 14. Armii stacjonującej w rejonie Benderów.

Wojna o Naddniestrze

Kulminacja przyszła w 1992 roku.

• marzec 1992 r. – Mołdawia rozpoczęła działania wojskowe, by przywrócić kontrolę nad zbuntowanym regionem.

• 19 czerwca 1992 r. – doszło do najcięższych walk o miasto Bender (Bendery/Tighina). To tam rosyjska armia wkroczyła otwarcie, wspierając separatystów.

• 21 lipca 1992 r. – podpisano porozumienie o zawieszeniu broni w Moskwie.

Wojna trwała zaledwie kilka miesięcy, ale kosztowała życie około 1000 osób i zmusiła dziesiątki tysięcy do ucieczki. Od tego czasu Mołdawia de facto utraciła kontrolę nad Naddniestrzem.

Dlaczego świat nie uznaje Naddniestrza?

Naddniestrze to niewielki skrawek ziemi pomiędzy Mołdawią a Ukrainą, który od ponad trzydziestu lat żyje własnym życiem, choć formalnie nie istnieje na mapie świata. Region ten ogłosił niepodległość jeszcze w 1990 roku, a dwa lata później stał się areną krótkiej, ale krwawej wojny z Mołdawią. Dzięki wsparciu rosyjskiej armii separatyści utrzymali kontrolę nad terytorium i od tamtej pory funkcjonują jako państwo de facto – z własnym parlamentem, rządem, walutą, wojskiem i granicami. Jednak mimo wszystkich symboli niezależności, żadne państwo członkowskie ONZ nie uznaje jego istnienia.

Powód tkwi przede wszystkim w prawie międzynarodowym. Granice byłych republik radzieckich zostały zaakceptowane przez społeczność światową w momencie rozpadu ZSRR i zgodnie z tym porozumieniem Naddniestrze pozostaje częścią Mołdawii. Uznanie jego niepodległości oznaczałoby złamanie zasady integralności terytorialnej, co mogłoby stworzyć niebezpieczny precedens dla innych konfliktów. Z tego powodu także Rosja, choć militarnie i gospodarczo wspiera Naddniestrze, nigdy formalnie go nie uznała – korzystniej jest dla niej utrzymywać sytuację w zawieszeniu jako tak zwany „zamrożony konflikt”.

W praktyce oznacza to, że Naddniestrze jest krajem, który istnieje i nie istnieje jednocześnie. Ma własne instytucje, funkcjonuje w codziennym życiu jak niezależne państwo, lecz pozostaje w całkowitej izolacji dyplomatycznej. To jeden z powodów, dla których podróż w ten rejon jest tak niezwykła – trafiamy do miejsca, które żyje w cieniu wielkiej polityki, gdzie czas zatrzymał się w epoce radzieckiej, a mieszkańcy nauczyli się funkcjonować pomiędzy światem realnym a światem nieuznanym.

Fotografie zrobione przez Roberta podczas jednej z podróży do Naddniestrza.

• Stolica – Tyraspol, miasto pełne pomników Lenina i mozaik z czasów radzieckich.

• Władza – system silnie autorytarny, od lat związany z rosyjskim biznesem i polityką. Prezydent Naddniestrza jest wybierany, ale wybory uznaje się za fasadowe.

• Waluta – rubel naddniestrzański, którego nie wymienisz w żadnym banku na świecie. Ciekawostka: część monet jest… plastikowa.

• Języki urzędowe – rosyjski, mołdawski i ukraiński, choć w praktyce króluje rosyjski.

• Armia – kilkanaście tysięcy żołnierzy, wspieranych przez ok. 1500 rosyjskich wojsk „pokojowych”.

• Sport – klub piłkarski Sheriff Tyraspol to fenomen. W 2021 roku wygrał z Realem Madryt w Lidze Mistrzów, co było jednym z największych sensacji w historii europejskiej piłki.

Podróż wehikułem czasu

Spacer po Tyraspolu daje poczucie cofnięcia się o 30 lat:

• Na centralnym placu stoi wielki pomnik Lenina przed budynkiem Rady Najwyższej.

• Na ulicach widać symbole sierpa i młota, czerwone gwiazdy i flagi z czasów ZSRR.

• Przy drodze spotkasz plakaty z hasłami prorosyjskimi, a tuż obok – młodzież scrollującą TikToka w kawiarniach.

Życie codzienne toczy się tu normalnie – targi, kawiarnie, szkoły. Starsi mieszkańcy wspominają czasy radzieckie z nostalgią, młodsi często marzą o wyjeździe za granicę.

Ciekawostki o Naddniestrzu

• Na granicy dostaje się specjalną kartkę-migracyjną – zamiast pieczątki w paszporcie.

• W regionie działa fabryka koniaku „KVINT”, uważanego za jeden z najlepszych trunków tego typu w Europie Wschodniej.

• W Tyraspolu nadal stoją wojskowe czołgi-pomniki, upamiętniające wojnę z 1992 roku.

• Naddniestrze ma własne znaczki pocztowe, ale list wysłany z Tyraspola dociera w świat tylko dzięki poczcie… mołdawskiej.

• Na niektórych murach można znaleźć jeszcze hasła „Za ZSRR!” malowane w latach 90.

Dlaczego warto tam pojechać?

Bo to jedno z ostatnich miejsc w Europie, gdzie historia wciąż jest namacalna – nie tylko w muzeach, ale w codziennym życiu. To podróż dla tych, którzy chcą zrozumieć, jak wielka polityka zmienia losy zwykłych ludzi, i dla fotografów, którzy szukają kadrów nieoczywistych, surowych i pełnych kontrastów.